Η φωτιά και το μαγείρεμα μάς έκαναν εξελιγμένους ανθρώπους

Είμαστε ό,τι τρώμε! Η εφεύρεση του μαγειρέματος είναι αυτή που οδήγησε στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, πολύ περισσότερο από τη γεωργία, την κατανάλωση κρέατος ή την χρησιμοποίηση των εργαλείων. Αυτό τουλάχιστον, για πρώτη φορά στον κόσμο, ισχυρίζεται ένα νέο ριζοσπαστικό βιβλίο, του βρετανού Ρίτσαρντ Ράνγκαμ, καθηγητή βιολογικής ανθρωπολογίας του αμερικανικού πανεπιστημίου Χάρβαρντ, που υποστηρίζει ότι ήταν η ικανότητα ανάμματος της φωτιάς και στη συνέχεια μαγειρέματος του φαγητού που επέτρεψε στον εγκέφαλο των ανθρώπων να αναπτυχθεί ραγδαία, οδηγώντας στην εμφάνιση του Homo Erectus, του προγόνου του ανθρώπου, πριν περίπου 1,8 - 1,9 εκατ. χρόνια.


Το βιβλίο "Φωτιά: Πώς το μαγείρεμα μάς έκανε ανθρώπους" παρουσιάζει στοιχεία και εκτιμήσεις ότι η ανάπτυξη του μαγειρέματος αποτέλεσε το υπόβαθρο για πολλές άλλες αλλαγές που οδήγησαν τους ανθρώπους να ξεχωρίσουν τόσο πολύ από τα άλλα είδη. Χρησιμοποιώντας μια πληθώρα ερευνών, ο συγγραφέας δείχνει ότι το μαγείρεμα έκανε την διατροφή των ανθρώπων ταχύτερη και ευκολότερη, προσφέροντας παράλληλα περισσότερες θερμίδες. Η εξέλιξη αυτή ήταν ζωτική για την αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου, ο οποίος καταναλώνει το ένα τέταρτο της συνολικής ανθρώπινης ενέργειας και ο οποίος ευνοήθηκε καθοριστικά από την αύξηση της ενεργειακής εισροής των αυξημένων θερμίδων λόγω του μαγειρέματος. Απελευθερώνοντας τους ανθρώπους από την ανάγκη να περνάνε τη μισή μέρα τους για να μασάνε την σκληρή ακατέργαστη τροφή - όπως κάνουν ακόμα οι πίθηκοι, οι στενότεροι συγγενείς του ανθρώπου- το μαγείρεμα επέτρεψε σε άνδρες και γυναίκες να έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο για να τον αφιερώσουν σε πιο παραγωγικές δραστηριότητες, εξέλιξη που τελικά οδήγησε στην εμφάνιση των εργαλείων, της γεωργίας και των οργανωμένων οικισμών με την πολύπλευρη κοινωνική -και τελικά ατομική- ζωή.



Πριν από 1,8 εκατ. χρόνια

Επειδή τα φυσικά απομεινάρια της φωτιάς τείνουν να αποσυντίθενται γρήγορα, τα αρχαιολογικά και παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα για ύπαρξη φωτιάς και μαγειρέματος έχουν ηλικία μόνο 800.000 ετών περίπου και βρέθηκαν στο Ισραήλ, στις όχθες μιας αρχαίας λίμνης στην κοιλάδα του ποταμού Ιορδάνη, 600.000 χρόνια περίπου πριν εμφανιστεί ο Homo Sapiens.

Όμως, κατά τον Ράγκαμ, υπάρχουν σαφείς βιολογικές ενδείξεις ότι πριν 1,8 -1,9 εκατ. χρόνια, στην αφρικανική σαβάνα, ο Homo Erectus ανέπτυξε μεγαλύτερο εγκέφαλο και σώμα, με παράλληλη σμίκρυνση των σαγονιών, των δοντιών και των εντέρων του, ακριβώς επειδή μπόρεσε να στραφεί, χάρη στο μαγείρεμα, σε μια πιο ήπια και ενεργειακά πλουσιότερη διατροφή.

Ο Ράγκαμ θεωρεί ότι είναι λαθεμένη η εναλλακτική θεωρία πως ήταν η κατανάλωση κρέατος που επέτρεψε στον πρόγονο του ανθρώπου, πριν 1,8 εκατ. χρόνια, να εξελιχθεί σε άνθρωπο. Υποστηρίζει ότι η κατανάλωση κρέατος απλώς επέτρεψε στον Αυστραλοπίθηκο να εξελιχτεί σε Homo Habilis, ένα μικροσκοπικό είδος με μέγεθος περίπου χιμπατζή, αλλά με μεγαλύτερο εγκέφαλο, περίπου μισό εκατομμύριο χρόνια νωρίτερα.

Το βιβλίο υποστηρίζει ότι το μαγείρεμα είχε καθοριστική επίδραση στη δημιουργία ανθρώπινων οικογενειών και σχέσεων, στο στήσιμο νοικοκυριών, στο ζευγάρωμα των ανθρώπων και πιθανότατα στην κατανομή και τη διαμόρφωση των παραδοσιακών ρόλων του άνδρα και της γυναίκας. Το ζεστό φαί και όχι το σεξ ήταν η πρωταρχική βάση για τις πρώτες σχέσεις και τους πρώτους γάμους των αρχαίων προγόνων μας, σύμφωνα με τον επιστήμονα. Η αναπαραγωγή και τα μωρά έρχονταν μετά το φαγητό!

Σύμφωνα με τον Ράγκαμ, το μαγείρεμα επέτρεψε μια νέα κατανομή της εργασίας ανάμεσα στα δύο φύλα: Οι άνδρες βρήκαν κάποιαν να τους μαγειρεύει (!) και είχαν έτσι ελεύθερο χρόνο για να κοινωνικοποιηθούν και να ενισχύσουν σταδιακά το κοινωνικό στάτους τους. Από την άλλη, οι γυναίκες επωφελήθηκαν από την προστασία των ανδρών, που φύλαγαν το φαγητό από τους κλέφτες, αλλά δέθηκαν με την…κουζίνα, κάτι που συνεχίζεται μέχρι την εποχή μας σχεδόν σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς.

Μέχρι σήμερα, ο Homo Sapiens (ο σύγχρονος άνθρωπος) παραμένει το μόνο είδος στη Γη, στο οποίο η κλοπή φαγητού δεν είναι συνηθισμένη, ακόμα κι όταν είναι εύκολη. Επίσης σήμερα δεν υπάρχει ούτε μια κοινωνία στη Γη που δεν μαγειρεύει το φαγητό της και κανείς λαός - ούτε ο πιο πρωτόγονος- δεν αρκείται σε ωμή και ακατέργαστη τροφή που απλώς να συλλέγει από το περιβάλλον του, καθώς το μαγείρεμα, όπως διαπίστωσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, κάνει τα φυτά και το κρέας πιο πλούσιο σε ενέργεια και θερμίδες.



Ο σπινθήρας της εξέλιξης

Σε ένα άλλο νέο σχετικό βιβλίο, με τίτλο "Φωτιά: Ο σπινθήρας που πυροδότησε την ανθρώπινη εξέλιξη", ο αμερικανός ανθρωπολόγος Φράνσις Μπάρτον επισημαίνει ότι η ανακάλυψη της φωτιάς αποτελεί ένα σημαντικό γεγονός σε όλους τους πολιτισμούς, που είναι αποτυπωμένο σε μύθους ανάλογους με αυτόν του Προμηθέα. Κανένα άλλο ζώο δεν ελέγχει τη φωτιά. Τα περισσότερα την φοβούνται, γεγονός που κάνει τον άνθρωπο να ξεχωρίζει.

Ο Μπάρτον τονίζει ότι ο έλεγχος της φωτιάς ήταν ο παράγων που οδήγησε στην εξέλιξη των σύγχρονων ανθρώπων, από τη στιγμή που οι πιθηκοειδείς πρόγονοί μας ξεπέρασαν τον ενστικτώδη φόβο τους για τη φωτιά. Όσο εξοικειώνονταν με την φωτιά, μάθαιναν να την συντηρούν, να την μεταφέρουν, να την αυξάνουν κλπ. Μπορούσαν έτσι να φοβίσουν τα αρπακτικά ζώα, να ζεσταίνονται, να διώχνουν τα σκοτάδια και τελικά να μαγειρεύουν.

Η εξοικείωση με τη φωτιά, μεταξύ άλλων, κατά τον Μπάρτον, άλλαξε τους ορμονικούς κύκλους του ανθρώπου που σχετίζονται με την εναλλαγή του φωτός με το σκοτάδι, πράγμα που επέδρασε σταδιακά στο ρυθμό ανάπτυξης των ανθρώπων, καθώς επίσης στη ρύθμιση και την ενεργοποίηση των γονιδίων του.