Ιταλική μελέτη καταδικάζει την ασπαρτάμη

Ακόμα μια ιταλική μελέτη βρήκε ότι η ασπαρτάμη προκαλεί καρκίνους στα ποντίκια. Στην τελευταία παράγραφο της μελέτης, οι ιταλοί ερευνητές αναφέρουν: «Με βάση τα παρόντα ευρήματα, πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να καθυστερήσει η επανεξέταση των ρυθμιστικών κανόνων που διέπουν τη χρήση της ασπαρτάμης. Η επανεξέταση είναι ιδιαίτερα επείγουσα για τα αναψυκτικά που καταναλώνονται ευρέως από τα παιδιά».[1]
Η ασπαρτάμη έχει γίνει αντικείμενο έντονης διαμάχης τα τελευταία χρόνια σχετικά με την ασφάλειά της και τον τρόπο που εγκρίθηκε ως πρόσθετο τροφίμων. Επισήμως θεωρείται ασφαλής αλλά η ανησυχία ολοένα και μεγαλώνει. Αν κάποιος θέλει να βγάλει το δικό του συμπέρασμα θα πρέπει να παρακολουθήσει το απίθανο ιστορικό των συμπτώσεων γύρω από την έγκρισή της.

Το ιστορικό μιας διαπλοκής
Η ασπαρτάμη ανακαλύφθηκε τυχαία το 1965 από την αμερικανική φαρμακευτική εταιρεία Searle όταν διεξήγαγε έρευνες για ένα φάρμακο που αφορούσε το έλκος. Η ουσία ήταν 180 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη και η Searle προσπάθησε να πάρει την έγκριση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Φαρμάκων και Τροφίμων (FDA, Food and Drug Administration) προκειμένου να την κυκλοφορήσει στην αγορά ως γλυκαντικό των τροφίμων.
Η Searle υπέβαλλε την πρώτη αίτησή της για έγκριση το 1973 προσκομίζοντας μελέτες που η ίδια είχε κάνει και έδειχναν ότι η ασπαρτάμη ήταν ασφαλής. Ωστόσο διατυπώθηκαν ορισμένες επιστημονικές αντιρρήσεις. Σε θερμοκρασία άνω των 30 βαθμών Κελσίου, όπως επικρατεί μέσα στο σώμα, η ασπαρτάμη διασπάται σε φαινυλαλανίνη, ασπαρτικό οξύ και μεθανόλη. Ένα μόριο ασπαρτάμης παρέχει ένα μόριο κάθε μιας από αυτές τις τρεις ουσίες.
Η φαινυλαλανίνη είναι ένα απαραίτητο αμινοξύ που σημαίνει ότι ο άνθρωπος πρέπει να το παίρνει από τη διατροφή. Αν όμως η φαινυλαλανίνη βρεθεί σε υψηλή συγκέντρωση μέσα στο σώμα γίνεται τοξική για τα νεύρα προκαλώντας διανοητική καθυστέρηση. Όταν κάποιος καταναλώσει αρκετή ασπαρτάμη τα επίπεδα της φαινυλαλανίνης μπορεί να ανέβουν ξαφνικά στο αίμα του πέντε φορές πάνω από το κανονικό διαταράσσοντας την ισορροπία των νευροδιαβιβαστών. Ο αμερικανός βιοχημικός Χάρολντ Γουάισμαν [Harold Waisman] τάϊσε το 1969 βρέφη μαϊμούδων με γάλα που περιείχε ασπαρτάμη και παρατήρησε ότι εκδήλωσαν επιληπτικές κρίσεις.
Φόβοι δημιουργήθηκαν και για το ασπαρτικό οξύ που επίσης είναι ένα αμινοξύ. Σε υψηλές συγκεντρώσεις είναι κι αυτό τοξικό για τα νεύρα. Ο νευροπαθολόγος Τζων Όλνεϋ [John Olney] κάνοντας έρευνες για το ασπαρτικό οξύ το 1971 βρήκε ότι κάνει ζημιά στον εγκέφαλο των νεογέννητων ποντικιών. Μετά από αυτό, ο Όλνεϋ προσπάθησε να μπλοκάρει την έγκριση της ασπαρτάμης από τον FDA κι έτσι άρχισε η δημόσια συζήτηση γύρω από την ουσία. Οι επιστημονικές απόψεις για το ρόλο του ασπαρτικού οξέος είναι διχασμένες. Το ασπαρτικό οξύ δεν ανεβαίνει σε πολύ υψηλά επίπεδα στους ενήλικες, ωστόσο μπορεί να υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις στα μικρά παιδιά που εγκέφαλός τους είναι πιο ευαίσθητος.
Τα πράγματα φαίνονται ακόμα χειρότερα για τη μεθανόλη. Η ουσία αυτή μεταβολίζεται γρήγορα σε φορμαλδεϋδη μέσα στο σώμα και το δηλητηριάζει. Ωστόσο η μεθανόλη αποτελεί το 10% του μοριακού βάρους της ασπαρτάμης, μια ποσότητα που θεωρείται μικρή. Επιπλέον, η μεθανόλη υπάρχει εκ φύσεως και σε άλλα τρόφιμα όπως είναι οι φυσικοί χυμοί και τα αλκοολούχα ποτά. Όμως ορισμένοι επιστήμονες λένε ότι οι φυσικές τροφές έχουν συγχρόνως προστατευτικές ουσίες που λειτουργούν ως αντίδοτο, για παράδειγμα η αιθανόλη μπλοκάρει τη μετατροπή της μεθανόλης σε φορμαλδεΰδη, ενώ στα προϊόντα τύπου λάϊτ που προστίθεται η ασπαρτάμη δεν υπάρχουν τέτοιοι προστατευτικοί παράγοντες.
Καθώς υπήρχε σκεπτικισμός, η αίτηση της Searle για έγκριση της ασπαρτάμης απορρίφθηκε από τον FDA. Μάλιστα από ορισμένες ανακρίβειες που υπήρχαν στις προσκομιζόμενες μελέτες της εταιρείας, ο FDA υποψιάστηκε παραποιήσεις στοιχείων και το 1977 έστειλε μια επιστολή στο Υπουργείο Δικαιοσύνης [U.S. Attorney’s office] να ερευνήσει για «..συγκάλυψη στοιχείων και για διατύπωση αναληθών δηλώσεων σχετικά με αναφορές σε μελέτες ζώων...»[2]. Υπέδειξε μάλιστα ως πιο κατάλληλο πρόσωπο για την διεξαγωγή της έρευνας τον Σάμουελ Σκίννερ [Samuel Skinner], εισαγγελέα των ΗΠΑ στην περιοχή του Βορείου Ιλλινόις [the United States attorney for the Northern District of Illinois] όπου ήταν η έδρα της Searle. Όμως αυτή η έρευνα δεν έγινε ποτέ. Ο Σκίννερ έφυγε από το αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης και προσελήφθη στη νομική εταιρεία Sidley & Austin που εκπροσωπούσε την Searle ενώ μετά από μερικά χρόνια, θα γινόταν υπουργός μεταφορών της κυβέρνησης Τζώρτζ Μπους [George Bush] του πρεσβύτερου. Ο Σκίννερ, όπως και πολλοί άλλοι αμερικανοί πολιτικοί ήταν συγχρόνως και μπίζνεσμαν. Μεταξύ άλλων είχε εργαστεί στην ΙΒΜ που του είχε απονείμει το τίτλο του «εξέχοντα πωλητή» το 1975.
Το 1977, τη χρονιά που ο FDA έδωσε την εντολή να γίνει έρευνα για τυχόν παραποίηση στοιχείων από τη Searle, ανέλαβε επικεφαλής της εταιρείας ένας άλλος πολιτικός-μπίζνεσμαν, ο Ντόναλντ Ράμσφελντ [Donald Rumsfeld]. Ο Ράμσφελντ διετέλεσε υπουργός άμυνας της κυβέρνησης Τζέραλντ Φορντ [Gerald Ford] από το 1975 μέχρι το 1977 και της κυβέρνησης Τζώρτζ Μπους του νεότερου, από το 2001 μέχρι το 2006. Διεύθυνε τη Searle μέχρι το 1985 και επί προεδρίας Ρόναλντ Ρέϊγκαν [Ronald Reagan] έγινε ειδικός απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή. Η κυβέρνηση Ρέϊγκαν διόρισε το 1981 στο τιμόνι του FDA ένα φίλο του Ράμσφελντ, τον Άρθουρ Χάϊες [Arthur Hayes]. Αμέσως, ο Χάϊες συγκρότησε μια πενταμελή επιτροπή για να εξετάσει το θέμα της ασπαρτάμης αλλά σύντομα φάνηκε ότι δεν θα μπορούσε να δοθεί η έγκριση. Ο Χάϊες πρόσθεσε ένα μέλος στην επιτροπή και ψηφίζοντας ο ίδιος ενέκρινε την ασπαρτάμη για τις στερεές τροφές με 4 ψήφους υπέρ και 3 κατά. Μετά από δύο χρόνια, ο Χάϊες παραιτήθηκε από το δημόσιο πόστο και ακολούθησε ιδιωτική καριέρα. Προσελήφθη στην εταιρεία Burston-Marsteller που έκανε τις δημόσιες σχέσεις της Searle και κατέλαβε διάφορες θέσεις στη φαρμακευτική βιομηχανία.
Το 1983, ο FDA ενέκρινε την ασπαρτάμη για τα ανθρακούχα αναψυκτικά και το 1993 για τα υπόλοιπα αναψυκτικά, τα αρτοποιήματα και τα ζαχαροπλαστικά εδέσματα. Τελικά, το 1996 αποσύρθηκε κάθε περιορισμός και επιτράπηκε η χρήση της σ’ όλα τα τρόφιμα. Σήμερα πιστεύεται ότι η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται σε πάνω από 6.000 τρόφιμα και κυρίως στα αναψυκτικά, τη ζεστή σοκολάτα, τις τσίχλες, τα ζαχαρωτά και τα χάπια.

Η επιστημονική αντιπαράθεση
Ο θόρυβος γύρω από την ασπαρτάμη δεν έπαψε ποτέ. Ορισμένοι επιδημιολόγοι έλεγαν ότι οι όγκοι στον εγκέφαλο ακολουθούν από το 1981 αυξητική πορεία και αυτό μπορεί να οφείλεται στην κατανάλωση της ασπαρτάμης. Το 1995, ο επικεφαλής του τμήματος επιδημιολογίας του FDA, Τόμας Γουίλκοξ [Thomas Wilcox] ανέφερε ότι το 75% των διατροφικών παραπόνων που είχαν διατυπώσει οι καταναλωτές για δυσμενή συμπτώματα το διάστημα 1981-1995 αφορούσαν την ασπαρτάμη. Ωστόσο, οι επίσημοι οργανισμοί υγείας θεωρούσαν πάντα την ουσία ασφαλή. Η Searle είχε κάνει μελέτες για ενδεχόμενο καρκίνο σε ποντίκια και είχε βρει ότι η ουσία ήταν ασφαλής. Όμως τα πειραματόζωα είχαν θυσιαστεί σε ηλικία που αντιστοιχεί στα 53 ανθρώπινα χρόνια ενώ το 75% των καρκίνων εμφανίζεται αργότερα.
Τα πράγματα άρχισαν να παίρνουν άσχημο δρόμο για την ασπαρτάμη το 2005 όταν δημοσιεύτηκε μια εφτάχρονη μελέτη ανάμεσα σε 1.900 αρουραίους από το Ευρωπαϊκό Ιδρυμα Ραματζίνι Ογκολογία και Περιβαλλοντικών Επιστημών [European Ramazzini Foundation of Oncology and Environmental Sciences] που εδρεύει στην Μπολώνια της Ιταλίας. Το ίδρυμα αυτό χρηματοδοτείται από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και θεωρείται αξιόπιστο ενώ στο παρελθόν είχε βρει δύο καρκινογόνες ουσίες που απαγορεύτηκαν.
Η μελέτη βρήκε ότι η ασπαρτάμη ήταν καρκινογόνα και ο επιστημονικός διευθυντής του ιδρύματος Μοράντο Σοφφρίττι [Morando Soffritti] δήλωσε: «Αν κάτι είναι καρκινογόνο στα ζώα, τότε δεν πρέπει να προστίθεται στο φαγητό ειδικά όταν υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι που πρόκειται να το καταναλώσουν»[3]. Στη συνέχεια, στη Βρετανία ένας βουλευτής ζήτησε να απαγορευτεί η ασπαρτάμη και το θέμα έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες. Το 2006, η εφημερίδα New York Times και άλλα έντυπα δημοσίευσαν αρκετά στοιχεία για το ιστορικό της έγκρισης της ασπαρτάμης.
Επίσημη απάντηση στη μελέτη του Ιδρύματος Ραματζίνι υπήρξε μετά από ένα χρόνο. Τον Μάϊο του 2006, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων [European Food Safety Authority's] εξέδωσε μια ανακοίνωση 40 σελίδων καταλήγοντας ότι οι αυξημένες λευχαιμίες που παρατηρήθηκαν στα ποντίκια δεν έχουν σχέση με την ασπαρτάμη ενώ οι αυξημένοι καρκίνοι στο συκώτι δεν αφορούν τον άνθρωπο. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο FDA είπε ότι η ιταλική μελέτη είχε ελαττώματα διότι κάποια ποντίκια υπέφεραν από μολύνσεις και πιθανόν αυτό να επηρέασε το αποτέλεσμα
Το Ίδρυμα Ραματζίνι επέμενε στο αποτέλεσμά του λέγοντας ότι βρήκε 16% αύξηση των κρουσμάτων ορισμένων καρκίνων στα ποντικών που κατανάλωναν την ασπαρτάμη. Εντωμεταξύ ορισμένα μέλη της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων κατηγορήθηκαν για οικονομικές σχέσεις με τη βιομηχανία. Η πρόεδρος της συμβουλευτικής επιτροπής εργαζόταν για το International Life Sciences Institute που χρηματοδοτείται από εταιρείες που παράγουν ή χρησιμοποιούν την ασπαρτάμη. Τελικά το Ίδρυμα Ραματζίνι διεξήγαγε μια δεύτερη μελέτη που επιβεβαίωσε την πρώτη και είναι διαθέσιμη στο κοινό από τις 13 Ιουνίου του 2007.
Τελικά ποιος είναι ο ρόλος της ασπαρτάμης; Επισήμως η ουσία είναι ασφαλής αλλά οι υποψίες όλο και μεγαλώνουν. Ως γνωστόν, στα διατροφικά θέματα οι μελέτες μπορούν εύκολα να καταλήξουν σε αντικρουόμενα συμπεράσματα. Όμως ορισμένοι πιστεύουν ότι η βιομηχανία δεν ενδιαφέρεται για την επιστημονική αλήθεια. Για παράδειγμα αμερικανός καθηγητής ψυχιατρικής Ράλφ Γουώλτον [Ralph Walton] που μελετούσε την ασπαρτάμη από νευρολογικής πλευράς, βρήκε ότι από τα 166 επιστημονικά άρθρα που δημοσιεύτηκαν το διάστημα 1980 - 1985, τα 75 είχαν χρηματοδοτηθεί από τη βιομηχανία και όλα κατέληγαν ότι η ουσία ήταν ασφαλής. Από τα υπόλοιπα 92 άρθρα, τα 84 έβρισκαν δυσμενείς επιπτώσεις. Είναι σαφές ότι αυτός που χρηματοδοτεί μια έρευνα έχει τον τρόπο να επιβάλλει την άποψή του. Πολλά στοιχεία σήμερα δείχνουν ότι η ιατρική έρευνα προσφέρεται για ενοικίαση και οι καταναλωτές θα πρέπει να εμπιστεύονται μόνο τους ανεξάρτητους ερευνητές.


[1] Soffritti Μ, Belpoggi F, Tibaldi E, Esposti DD, Lauriola M: Lifespan Exposure to Low Doses of Aspartame Beginning During Prenatal Life Increases Cancer Effects in Rats. Environ Health Perspect doi:10.1289/ehp.10271 available via http://dx.doi.org/ [Online 13 June 2007]. «On the basis of the present findings, we believe that a review of the current regulations governing the use of aspartame cannot be delayed. This review is particularly urgent with regard to aspartame-containing beverages, heavily consumed by children».
[2] The Lowdown on Sweet? (Ramazzini Foundation, M Soffritti proof that aspartame causes cancers), Melanie Warner, The New York Times, Feb. 12 2006. «...for concealing material facts and making false statements in reports of animal studies...»
[3] The New York Times, Not so sweet anymore: Aspartame under fire. Βy Melanie Warner, Feb. 12 2006. «If something is a carcinogen in animals, then it should not be added to food, especially if there are so many people that are going to be consuming it».

Τζιμ Λόντος, ο μεγαλύτερος παλαιστής όλων των εποχών

Στην Αμερική, όταν οι αθλητικογράφοι συναντούν παλιούς παλαιστές, τους κάνουν πάντα την ίδια ερώτηση: Ποιος ήταν ο μεγαλύτερος παλαιστής όλων των εποχών; Για μας τους έλληνες, η απάντηση είναι εύκολη. Ο Τζιμ Λόντος. Aπό το 1930 μέχρι το 1946, ο Λόντος ήταν ο αδιαφιλονίκητος μάστερ της πάλης στην Αμερική. Ο ικανότερος και o διασημότερος. Τα κατορθώματά του παραμένουν αλησμόνητα για όσους τον είδαν να παλεύει στα ρινγκ.

Ο Τζιμ γεννήθηκε σ’ ένα χωριό έξω από το Άργος, το Κουτσοπόδι, πιθανότητα το 1891 -ο ίδιος δεν ήταν σίγουρος πότε ακριβώς. Το πραγματικό του όνομα ήταν Χρίστος Θεοφίλου και ήταν το 13ο παιδί μιας αρχοντικής οικογένειας. Από παιδί, οι γονείς του τον έστειλαν στην Αθήνα, στα μεγαλύτερα αδέρφια του που διατηρούσαν ένα κλωστήριο-υφαντήριο στην οδό Ηφαίστου αλλά ο Χρίστος ήταν ζωηρό παιδί και τους δημιουργούσε προβλήματα. Είχε προκαλέσει μια σειρά από έντονα περιστατικά και το αποκορύφωμα ήταν όταν σε ηλικία 13 ετών, περιφερόμενος στα πόδια των εργατών του κλωστηρίου, τον μάλωσε ο επιστάτης και αντί απάντησης ο Χρίστος τον πέταξε μέσα στο βραστό χυλό με τον οποίο βάφονταν τα νήματα. Μετά από αυτό, η οικογένεια αποφάσισε να τον στείλει σ’ έναν άλλο μεγαλύτερο αδερφό του που ήταν εγκατεστημένος στην Αμερική.
Στην Αμερική, την προσοχή του 15άχρονου έλληνα τράβηξε ένα αγωνιστικό παιγνίδι. Σε μια μικρή λίμνη, επιβιβάζονταν επί μιας σχεδίας καμιά τριανταριά άτομα έναντι εισιτηρίου και όποιος κατόρθωνε να μείνει μόνος ρίχνοντας τους άλλους στο νερό εισέπραττε μια γενναία αμοιβή. Εκεί ο Χρίστος εντοπίστηκε από αμερικανούς μάνατζερ οι οποίοι του ζήτησαν να υπογράψει ένα πενταετές συμβόλαιο με έναν τοπικό σύλλογο ελεύθερης πάλης. Όταν ο Χρίστος γίνεται 20 χρονών, το συμβόλαιο τελειώνει αλλά έχει παίξει μόνο σε εσωτερικούς αγώνες του συλλόγου. Δυστροπεί γιατί είναι φιλόδοξος και θέλει να διακριθεί όμως παραμένει στο σύλλογο και ανανεώνει το συμβόλαιό του χάρη στον προπονητή του ο οποίος ασκεί σημαντική επιρροή πάνω του.
Με το νέο συμβόλαιο, ο Χρίστος δίνει αγώνες και από τη πρώτη στιγμή αφήνει κατάπληκτους του αθλητικογράφους που τον θεωρούν μεγάλη αποκάλυψη και τον αναφέρουν ως Golden Greek. Παρότι δεν ήταν ψηλότερος από 1,75 μ. και δεν ζύγιζε πάνω από 91 κιλά, είναι εμφανές ότι μπορεί να διαπρέψει ακόμη και στη βαριά κατηγορία. Έχει φοβερή δύναμη, κυκλώπειο στήθος, ηράκλειους μηρούς και σβελτάδα αιλουροειδούς. Τα θηρία της πάλης του ρίχνουν ένα κεφάλι και είναι 20-30 κιλά βαρύτεροι αλλά ο Χρίστος έχει τη στόφα του πρωταθλητή.
Στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, ο νεαρός έλληνας κάνει περιοδείες από την μια άκρη της Αμερικής ως την άλλη παρουσιαζόμενος ως «Χρίστος Θεόφιλος, ο Μαχόμενος Σοβατζής». Ήταν η εποχή που χτίζονταν στην Αμερική ουρανοξύστες και ο Χρίστος εμφανίζεται στα ρινγκ κυκλωμένος με σχοινιά, φορώντας στολή οικοδόμου και παπούτσια πασαλειμμένα με ασβέστη. Τα μεγάλα όνομα της πάλης εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ ήταν ο Τζόε Στέτσερ (Joe Stecher) που στεφανώθηκε πρωταθλητής το 1915 και ο Φρανκ Γκοτς (Frank Gotch) που ήταν ακόμα μεγαλύτερο ταλέντο. Όμως τα σημαντικά γεγονότα την περίοδο του πολέμου ήταν οι σκοτωμοί και οι καταστροφές κι ο κόσμος δεν είχε όρεξη για σπορ και διασκέδαση.
Μετά την τρομακτική εμπειρία του πολέμου, ο αμερικανικός λαός γίνεται εσωστρεφής. Τα χρόνια της ειρήνης, οι μετανάστες ήταν ευπρόσδεκτοι αλλά ο πόλεμος καλλιέργησε τον εθνικισμό. Λόγω αυτής της κατάστασης, το κοινό ήθελε να βλέπει για πρωταθλητή έναν όσο το δυνατόν πιο καθαρόαιμο αμερικανό. Κάθε μειονότητα είχε τον δικό της ήρωα, οι Ρώσοι, οι Γερμανοί, οι Εβραίοι, οι Ιταλοί και φυσικά οι Έλληνες είχαν τον Χρίστο Θεοφίλου, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να λάμψουν οι εθνικοί πρωταθλητές. Αυτόν που προτιμούσαν οι αμερικανοί ήταν ο Εντ Λούις, ο Στραγγαλιστής που ήταν τρομερός σαν ταύρος και είχε κερδίσει τον τίτλο του πρωταθλητή πέντε φορές. Ονομάστηκε Στραγγαλιστής από το φοβερό κεφαλοκλείδωμα που έκανε στους αντιπάλους του, το οποίο όταν πετύχαινε, κανείς δεν μπορούσε να σπάσει. Ο Χρίστος είχε αντιμετωπίσει τον Στραγγαλιστή επτά φορές μέχρι το 1925 και δεν είχε καταφέρει να τον κερδίσει. Σε λίγο τα πράγματα θα άλλαζαν από τη μεγάλη οικονομική κρίση.

Η γένεση του πρωταθλητή

Το 1928, οι ΗΠΑ ένιωσαν τη συμφορά. Κραχ στο χρηματιστήριο. Πτωχεύσεις. Πτώσεις από τους ουρανοξύστες. Απολύσεις και ανεργία. Μια μαύρη εποχή. Εκατομμύρια κόσμος στις ουρές για συσσίτια. Άγνωστο το μέλλον της χώρας. Τα πλήθη πάλευαν να επιβιώσουν και κανείς δεν είχε διάθεση να βλέπει τους παλιούς τερατόμορφους παλαιστές με τα φοβερά ονόματα γιατί θύμιζαν την ασχήμια της ζωής. Οι οικονομικές συνθήκες στραγγάλιζαν τους ανθρώπους και κανείς δεν ήθελε να επευφημεί έναν πρωταθλητή που λεγόταν Στραγγαλιστής. Οι θεατές ήθελαν να δουν στο ρινγκ το αντίθετο από αυτό που έβλεπαν τόσα χρόνια. Έναν αθλητή με κανονική μορφή που θα νίκαγε τα τέρατα. Ένα όμορφο πρόσωπο, ένα αψεγάδιαστο σώμα, έναν αγωνιστή που θα τους έδινε το μήνυμα ότι μπορούσαν και οι ίδιοι να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες της ζωής. Ο παλαιστής που συγκέντρωνε αυτά τα προσόντα ήταν ο Χρίστος Θεοφίλου. Έμοιαζε σαν σταρ του Χόλλυγουντ και οι εφημερίδες τον ανέφεραν ως «Έλληνα Άδωνι» ή «Άνθρωπο με το Σώμα του Ενός Εκατομμυρίου». Το μόνο χρειαζόταν για να κερδίσει το κοινό ήταν να αμερικανοποιήσει το όνομά του.
Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το πώς ο Χρίστος πήρε το όνομα Τζιμ Λόντος. Ο προπονητής του έλεγε ότι το έκανε επειδή αγαπούσε τον συγγραφέα Τζακ Λόντον, με τον οποίο μάλιστα έμοιαζε στην όψη αλλά η αλήθεια είναι αυτή που διηγείται ο ανιψιός του Δημήτρης Θεοφίλου. Μετά τους πρώτους αγώνες ήρθαν στην Ελλάδα οι φωτογραφίες του Χρίστου και τα αδέρφια του έτρεξαν να τις δείξουν στον πατέρα τους. Αυτός όμως δεν ενθουσιάστηκε καθόλου όταν είδε τον γιό του γυμνό από τη μέση και πάνω. «Τι πράγματα είναι αυτά; O γιός μου χωρίς ρούχα; N’ αλλάξει όνομα». Οι γιοί του έμειναν εμβρόντητοι αλλά ο γέρος ήταν ανένδοτος. «Ν’ αλλάξει όνομα». Επήλθε οικογενειακή ρήξη και ένα από τα αδέρφια, ο Δημήτρης, έφυγε από το σπίτι. Ο Χρίστος πικράθηκε όταν έμαθε την απαίτηση του πατέρα του αλλά δεν ήταν και τίποτα σπουδαίο ν’ αλλάξει όνομα. Όλοι συνήθιζαν να το κάνουν αυτό στην Αμερική. Πήρε λοιπόν ως μικρό όνομα το Τζιμ για να τιμήσει τον αδερφό του Δημήτρη και το επίθετο του προπονητή του που λεγόταν Λόντον. Το ν έγινε ς για να δηλώνει την ελληνικότητα και μ’ αυτό το όνομα έμελλε να θριαμβεύσει. Οι αμερικανικές εφημερίδες για να του κάνουν πλάκα τον ανέφεραν ως Jeemy, αντί για Jimmy όπως ήταν το σωστό, λόγω της ελληνικής προφοράς του.
Ο Τζιμ κατέκτησε το αμερικανικό κοινό γιατί πρώτα απ’ όλα ήταν δουλευταράς. Από την αρχή της καριέρας του ακολουθούσε ένα πολύ αυστηρό πρόγραμμα προπόνησης και είχε την καλύτερη φυσική κατάσταση από όλους τους αντιπάλους του. Μπορούσε να δίνει τρεις με πέντε αγώνες την εβδομάδα κάτι που κανείς άλλος δεν ήταν σε θέση να κάνει. Ασκούνταν πάντα, ακόμα και στα ώριμα χρόνια της ζωής του. Όταν ερχόταν στην Αθήνα, κατέλυε στη Μεγάλη Βρετανία κι από εκεί έφευγε τροχάδην για το Λυκαβηττό. Διέσχιζε την Κριεζώτου, την Πινδάρου και ανέβαινε στον Αϊ Γιώργη όπου άναβε ένα κερί και επέστρεφε πάλι τρεχάδην. Αυτό το έκανε τρεις φορές την ημέρα. Κι όταν κάποιος δημοσιογράφος ζητούσε συνέντευξη, του έλεγε για να μη χάνει το χρόνο του: «Εντάξει, έλα με τη φόρμα σου, θα τρέξουμε παρέα και θα στα λέω». Από τους γνωστούς αθλητικογράφους της εποχής, ο Σισμάνης είχε αντέξει μέχρι την Ακαδημίας, ο Γαρουφαλής μέχρι τη Σκουφά και μόνο Καράγιωργας που διέπρεψε στο τζούντο κατάφερε να φτάσει μέχρι το Λυκαβηττό.
Πέρα από τη σκληρή προπόνηση, ο Λόντος πρόσεχε πολύ τη διατροφή του. Συνήθιζε να τρώει κουάκερ, δηλαδή νιφάδες βρώμης και ήταν αυτός η αιτία που άρχισαν να γίνονται οι εισαγωγές αυτού του προϊόντος στην Ελλάδα. Και βέβαια, σε μια εποχή που κάπνιζε το 80% των ανδρών, αυτός δεν έβαζε τσιγάρο στο στόμα του. Ούτε έπινε ποτέ αλκοόλ κι αν τύχαινε να βρεθεί και κάποιο μπαρ παρήγγειλλε γάλα.

Κάλλος εναντίον Τεράτων

Ο Λόντος έδωσε τον πρώτο του αγώνα παγκόσμιας εμβέλειας το 1928 εναντίον του ρώσου πρωταθλητή Κόλα Κβαριάνι στην Αθήνα. Πάνω από 100.000 κόσμος συγκεντρώθηκε στο Παναθηναϊκό Στάδιο και πολλοί βέβαια έμειναν απέξω. Το στάδιο ήταν κατάμεστο τρεις ώρες πριν αρχίσει ο αγώνας και πρώτη φορά γέμιζε μετά του Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Όταν ήρθε η ώρα, οι τηλεβόες φώναξαν: «Εισέρχεται ο Τζιμ Λόντος». Μαζί μπήκε και ο πατέρας του: «Και τώρα εισέρχεται ο πατέρας Λόντος». Τα πλήθη επευφημούσαν και τον πατέρα: «Γειά σου γέρο Λόντο». Ο αγώνας διήρκησε 15 γύρους, ήταν συνταρακτικός και ο Λόντος νίκησε με το περίφημο αεροπλανικό κόλπο που είχε εφεύρει. Αφού έπαιζε τον αντίπαλο αρκετούς γύρους και τον κούραζε, ξαφνικά επιδείκνυε τη δύναμή του. Τον έπιανε μ’ ένα πολύ γρήγορο ελιγμό από τον καβάλο και το σβέρκο, τον σήκωνε σε οριζόντια θέση και τον περιέφερε 4-5 σβούρες. Ο αντίπαλος ζαλιζόταν από την περιφορά και από την πίεση που ασκούσαν τα χέρια του Λόντου. Πολλοί τινάζονταν μήπως ξεφύγουν από τη λαβή αλλά δεν μπορούσαν και ο Λόντος τους άπλωνε στο καναβάτσο όπου τους καθήλωνε μέχρι ο διαιτητής να μετρήσει ως το τρία. Όταν τελείωσε ο αγώνας με τον Κβαριάνι, ο πατέρας του πήγε να δει τον Λόντο στα αποδυτήρια όπου ήταν κουκουλωμένος κάτω από τις κουβέρτες σύμφωνα με τα συστήματα της εποχής. Οι μασέρ ειδοποιούν: «Τζιμ, έρχεται ο ντάντι». Τον ξεσκεπάζουν και ο Λόντος του λέει: «Καλωσόρισες πατέρα. Δεν ήθελες να με φωνάζουν με το όνομά σου. Πως σου φαίνεται τώρα που φωνάζουν εσένα με το δικό μου;». Ο γέρος απείλησε να σηκώσει τη μαγγούρα του αλλά στο τέλος συμφιλιώθηκαν και ακολούθησαν οικογενειακά τραπέζια.
Μετά τον αγώνα της Αθήνας, ο Λόντος θα γινόταν πρωταθλητής στις ΗΠΑ. Το 1930, κέρδισε τον τίτλο στη βαριά κατηγορία νικώντας τον Ντικ Σίκατ (Dick Shikat) στη Φιλαδέλφεια, σ’ ένα ματς που διήρκησε 1 ώρα και 29 λεπτά. Διατήρησε το στέμμα πέντε χρόνια και το έχασε από τον Ντάνο Ομαχόνι στη Βοστώνη. Το ξανακέρδισε το 1937 νικώντας τον Μπρόνκο Ναγκούσκι και το κράτησε μέχρι που αποσύρθηκε από την πάλη το 1946. Ο μεγαλύτερος αγώνας που έδωσε ήταν το 1934 στο Σικάγο, εναντίον του Εντ Λούις του Στραγγαλιστή. Η δημοσιότητα αυτού του αγώνα ήταν ανεπανάληπτη. Επειδή οι δυο τους είχαν να συναντηθούν δέκα χρόνια, το κοινό περίμενε με αγωνία τι θα γίνει και το ματς παρακολούθησαν 35.265 θεατές. Οι εφημερίδες έγραψαν ότι ήταν το μεγαλύτερο γεγονός της πάλης στην ιστορία της Αμερικής. Φυσικά, όλοι οι έλληνες πήραν θέση στο ραδιόφωνο να ακούσουν την αναμετάδοση. Τα στοιχήματα ήταν υπέρ του Στραγγαλιστή γιατί είχε νικήσει στις προηγούμενες αναμετρήσεις και ήταν 16 κιλά βαρύτερος αλλά αυτή τη φορά δεν θα είχε τύχη. Μετά από 49 λεπτά και 27 δευτερόλεπτα, ο Τζιμ κέρδισε κάνοντας τους έλληνες πανευτυχείς. Ο Στραγγαλιστής είπε αργότερα ότι τον άφησε να νικήσει επειδή είχε στοιχηματίσει υπέρ του Τζιμ αλλά κανείς δεν τον πίστεψε.
Μετά την περιφανή νίκη κατά του Στραγγαλιστή, ο Λόντος ξεκίνησε περιοδεία σ’ όλο τον κόσμο. Όσο έλλειπε από την Αμερική, μια νέα φουρνιά παλαιστών εμφανίστηκε που διεκδικούσε το θρόνο του. Ο Ναγκούσκι (Brongo Naguski) στη Καλιφόρνια, ο Μάσαλ (Everett Mashall) στο Κολοράντο, ο Γουίκοφ (Lee Wycoff) στο Κάνσας, ο Κάζεϊ (Casey) o Θρυμματιστής στη Βοστώνη και πολλοί άλλοι. Όλοι αυτοί έλεγαν ότι ήταν οι νέοι πρωταθλητές αλλά όταν γύρισε ο Λόντος πίσω, πάλεψε με τους επίδοξους μνηστήρες της ζώνης του –μ’ όσους συμφώνησαν- και τους νίκησε διατηρώντας τον τίτλο του.
Ο μάνατζερ του Τζιμ, ο παμπόνηρος Έντ Γουάιτ, φρόντιζε πάντα να τονίζει τον τίτλο του Έλληνα Άδωνι. Διάλεγε να παλεύει ο Τζιμ με τερατώδεις, κακάσχημους και βλοσυρούς αντιπάλους. Όσο πιο ψηλοί και θεόρατοι ήταν οι αντίπαλοι, τόσο το καλύτερο. Ο Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ. Ο Τζιμ αντιπροσώπευε το μετανάστη που προέρχονταν από έναν αρχαίο υψηλό πολιτισμό. Που υπέφερε στα ριγκ από τα τέρατα όπως ο αμερικανικός λαός από την οικονομική κρίση αλλά στο τέλος κατάφερνε να νικήσει. Για την ελληνική κοινότητα αυτό είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Όπως ο Τζιμ νικούσε τους αντιπάλους του, έτσι και οι έλληνες θα μεγαλουργούσαν στην Αμερική. Στην διάρκεια του αγώνα, οι αντίπαλοι του Τζιμ εκδήλωναν τα μισητά τους ένστικτα με αντικανονικά χτυπήματα, ασφυκτικές λαβές, και απειλητικές διαθέσεις. Ο μικρόσωμος έλληνας δεινοπαθούσε και οι ακροατές άκουγαν τον σπίκερ να ουρλιάζει στο ραδιόφωνο: «Ο Λόντος στο καναβάτσο…Σφαδάζει από τον πόνο…». Ο σπίκερ συνέχιζε: «Ο Λόντος σπάει τη λαβή. Και είναι γρήγορος. Πετάγεται όρθιος σαν… αγγούρι έτοιμος να πολεμήσει». Στη συνέχεια, ο Τζιμ έδειχνε τις υπερφυσικές δυνάμεις του. Σήκωνε σαν πούπουλο τον σωματώδη αντίπαλό και τον έριχνε στο καναβάτσο. Το Κάλλος νικούσε το Τέρας και το κοινό παραληρούσε.

Μέγιστος σε όλα

Μια άλλη πρωτιά του Τζιμ ήταν ότι έβγαζε τα περισσότερα χρήματα από όλους τους συναδέλφους του. Ήταν φυσικό, γιατί ο κόσμος αυτόν ήθελε να βλέπει. Τον Ιανουάριο του 1931, οι New York Times έγραψαν ότι 22.000 θεατές πήγαν στο Madison Square Garden να δουν τον Λόντο να αγωνίζεται εναντίον του Μακμίλλαν που επί χρόνια ήταν το αμερικανικό είδωλο. Στα μέσα του έτους, 30.000 άτομα πήγαν να τον δουν στον αγώνα εναντίον του Ρέι Στηβ (Ray Steeve) και τον Νοέμβριο 17.000 άτομα τον παρακολούθησαν στην αναμέτρηση με τον Κάλζα.(Calza). Εκείνη τη χρονιά, στο απόγειο την οικονομικής κρίσης, ο Τζιμ κέρδισε 1,5 εκατομμύρια δολάρια αγωνιζόμενος σε 140 αγώνες. Σύμφωνα με μια εφημερίδα που έχει κατατεθεί στον ελληνικό μουσείο του Σικάγου, κέρδιζε κατά μέσο όρο 500.000 δολάρια το χρόνο, ένα τεράστιο ποσό για την εποχή.
Η εικόνα του Τζιμ ως Έλληνα Άδωνι είχε φέρει κοντά του και πολλές θαυμάστριες. Ήταν ο αγαπημένος των γυναικών και το πρώτο αντρικό σύμβολο του σεξ. Πολλές καλοντυμένες γυναίκες της εποχής πήγαιναν να τον δουν στα ρινγκ και οι θεατρινούλες στριφογύριζαν στα πόδια του για μια φωτογραφία μαζί του. Αυτό δεν ήταν ενοχλητικό για τον Τζιμ ο οποίος συνεχώς συνδεόταν ρομαντικά με σταρλετίτσες και ενζενί της υψηλής κοινωνίας, τη μία μετά την άλλη. Συγχρόνως ήταν και εγκρατής –όσο μπορούσε βέβαια- διότι υπήρχε τότε η πεποίθηση ότι το πολύ σεξ αφαιρεί δυνάμεις. Έτσι ανάμεσα στις χιλιάδες γυναίκες που του την έπεφταν, ο Τζιμ ήταν πολύ επιλεκτικός. Μ’ αυτή την κατάσταση βέβαια, δεν είχε στο μυαλό του το γάμο και μόνο όταν αποφάσισε να αποσυρθεί, έκανε οικογένεια. Η γερμανοαμερικανίδα σύζυγός του Άβρα Ροτσγουάιτ (Avra Rochwite) ήταν 17 χρόνια νεότερή του και του χάρισε τρεις κόρες.
Για τους Έλληνες, ο Λόντος ήταν ο «Ο Μεγαλύτερος Παλαιστής όλων των Εποχών». Μ’ αυτόν ακριβώς τον τίτλο αναφέρθηκε το όνομά του στο Breitbard Hall of Fame, στο μουσείο των πρωταθλητών όλων των σπορ. Ήταν ο διασημότερος, ο ομορφότερος, ο πλουσιότερος, ο θεαματικότερος και ο ικανότερος παλαιστής επί 16 χρόνια. Όλοι οι αντίπαλοί του τον σέβονταν εκτός από έναν, τον Στραγγαλιστή, επειδή μετά την ήττα που υπέστη πέρασε στην αφάνεια. Ο Στραγγαλιστής έκανε κατά καιρούς υποτιμητικές δηλώσεις περιγράφοντας τον Τζιμ ακόμα και ως δειλό, όμως οι άλλοι μεγάλοι παλαιστές δεν ήταν τόσο μικρόψυχοι και αναγνώριζαν δημόσια την αξία του. Ο πρώην πρωταθλητής Τζόε Στέτσερ (Joe Stecher) είπε στη δύση της καριέρας του: «Ο Λόντος ήταν ο καλύτερος αθλητής που πάλεψα ποτέ». Κι ο Κβαριάνι, δήλωσε: «Ο Λόντος ήταν καλύτερος από τον Λούις τον Στραγγαλιστή και απ’ όλους τους άλλους». Την περίοδο της ακμής του, ο Τζιμ δεν είχε χάσει κανένα ματς επί εννιά συνεχόμενα χρόνια. Αφότου έγινε πρωταθλητής, έδωσε συνολικά 2.500 ματς και έχασε μόνο καμιά δεκαριά. Ήταν αυτός που προσέλκυσε τα πλήθη την περίοδο της οικονομικής ύφεσης στην Αμερική και έσωσε το άθλημα πάλης.



Σ'ημερα γνωρίζουμε ότι κάποια ματς ρυθμίζονταν από το συνδικάτο της πάλης. Από τη μια μεριά υπήρχαν οι πραγματικοί αγώνες που μπορούσαν να διαρκούν πάνω από μια ώρα και οι θεατές να βλέπουν το αίμα να ρέει, και από την άλλη υπήρχαν οι λεγόμενοι “επιχειρηματικοί” αγώνες που κανονίζονταν από ορισμένους μάνατζερ. Το 1933, ένας πρώην παλαιστής και διοργανωτής αγώνων, ο Τζάκομπ Πφίφερ, (Jacob Pfefer) εξοστρακίστηκε από το άθλημα και αποφάσισε να εκδικηθεί. Ήξερε τα μυστικά και πλησίασε ένα συντάκτη της New York Daily Mirror στον οποίο περιέγραψε με καταπληκτικές λεπτομέρειες πώς στήνονταν τα παιγνίδια. Οι παλαιστές ανήκαν σε ομάδες, και μοιράζονταν ισόποσα τα κέρδη από τα στοιχήματα. Ο κόσμος ταράχτηκε από τις αποκαλύψεις αλλά ο Τζιμ ανέλαβε να τον κρατήσει στο άθλημα δηλώνοντας: «Κάλπικοι είναι όσοι τα λένε αυτά και κανένας άλλος. Εγώ δεν έχω κάνει κοινοπραξία. Είμαι με τον εαυτό μου». Ένας αμερικανός δημοσιογράφος έγραψε: «Εκατομμύρια κόσμος πίστεψε τον Τζιμ γιατί ήταν ειλικρινής, υπερήφανος και ακέραιος». Εκείνη την εποχή, το άθλημα διατηρούσε ακόμα την αξιοπιστία του αλλά αργότερα θα κατρακυλούσε στη γελοιότητα. Ήρθε το κατς όπου επιτρέπονται τα χτυπήματα και οι κλοτσιές. Ασφαλώς το κατς είναι σήμερα ένα πολύ εντυπωσιακό θέαμα στην Αμερική, αλλά όχι αγώνισμα.
Όταν ο Λόντος, μεσήλιξ πια, ετοιμαζόταν να αποσυρθεί, υπήρχαν οπωσδήποτε αρκετοί νεαρότεροι και δυνατότεροι παλαιστές, αλλά είχε τόσο πολύ κερδίσει το σεβασμό των αντιπάλων του που θεωρούνταν ντροπή κάποιος να κάνει δηλώσεις διεκδίκησης του τίτλου. Έτσι η ζώνη του πρωταθλητή που ήταν σημαντικής αξίας διότι είχε πάνω της αρκετό χρυσάφι και πολύτιμα πετράδια δεν πέρασε σε άλλον. Ο Λόντος, άριστα ποιούμενος, δεν το εκμεταλλεύτηκε αυτό, άλλωστε ήταν ζάμπλουτος, και κατέθεσε τη ζώνη του σ’ ένα μουσείο του Λος Άντζελες.
Τυπικά, ο Λόντος αποσύρθηκε το 1946 και αποτραβήχτηκε με την οικογένειά του σε ένα ράντζο στη Καλιφόρνια που ονόμασε Argos. Εκεί διαχειριζόταν τα δέντρα του και τις επενδύσεις που είχε κάνει. Η λαμπρή πορεία του στα ριγκ ήταν γι’ αυτόν προσοδοφόρα αλλά και ο ίδιος ήταν γενναιόδωρος. Μετά την απόσυρσή του, αφιέρωσε τη ζωή του στις φιλανθρωπίες και προσέφερε σημαντικά χρηματικά ποσά για τα ελληνόπουλα που έμειναν ορφανά στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο και το 1970 τιμήθηκε με το Χρυσό Σταυρό του Φοίνικα από τον βασιλιά Παύλο. Την ίδια χρονιά, ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ρίτσαρντ Νίξον, μνημόνευσε το όνομά του. Ο Λόντος που στα τελευταία του χρόνια είχε Πάρκινσον, πέθανε στον ύπνο του από καρδιακή ανακοπή σε ηλικία περίπου 80 ετών, το 1973. Όπως είπε ένας αμερικανός δημοσιογράφος, ήταν ο Μοχάμεντ Άλι την εποχή που δεν υπήρχε τηλεόραση.
Όπως στους ελληνικούς θρύλους, ο Τζιμ Λόντος έχει σμιλεύσει μια μοναδική θέση στην καρδιά της ελληνικής ομογένειας της Αμερικής αλλά δεν είναι ιδιαίτερα γνωστός στην νέα γενιά. Υπάρχει λοιπόν ένα παράπονο. Ενώ υπήρξε ο σύγχρονος έλληνας ημίθεος, δεν έχει γραφτεί η βιογραφία του. Ο Λόντος αξίζει να τιμηθεί με ένα βιβλίο κι ένα καλό ντοκιμαντέρ, ενώ το ελληνικό κράτος μπορεί να βοηθήσει στέλνοντας στις ΗΠΑ έναν δημοσιογράφο, από τους τόσους που απασχολεί, για να συγκεντρώσει στοιχεία και να μιλήσει μ’ αυτούς που έζησαν από κοντά τον Λόντο, όσο που είναι ακόμα ζωντανοί.

Mύθοι και αλήθειες για τις βιολογικές καλλιέργειες

Η αγορά των βιολογικών τροφίμων είναι από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες παγκοσμίως με ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης που κυμαίνεται στο 15-20% την τελευταία δεκαετία. Ο τζίρος της αγοράς από 23 δισ. δολ. το 2002 προβλέπεται να φτάσει τα 85 δισ. στο τέλος του 2009.

Το ενδιαφέρον των καταναλωτών είναι μεγαλύτερο στις αναπτυγμένες χώρες της Αμερικής και της Ευρώπης όπου διακινείται το 80% των βιολογικών προϊόντων, αλλά ο μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης παρατηρείται σήμερα στην Ασία όπου η αγορά τρέχει με 25-30% ετησίως.
Αυτό που ωθεί σε ανάπτυξη τα βιολογικά προϊόντα είναι ο φόβος που επικρατεί σήμερα γύρω από τα φυτοφάρμακα και τα άλλα συνθετικά χημικά των τροφίμων. Τα φυτοφάρμακα σχεδιάστηκαν να είναι τοξικά για τους εχθρούς των φυτών και να έχουν «αμελητέα επίδραση» στα ζώα και τους ανθρώπους αλλά η εμπειρία δείχνει ότι μπορεί να είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Στην Καλιφόρνια της Αμερικής, όπου η κατά κεφαλή κατανάλωση βιολογικών προϊόντων είναι η μεγαλύτερη στον κόσμο, καταγράφηκαν 828 δηλητηριάσεις το 2004 που αποδεδειγμένα προκλήθηκαν από τη χρήση των φυτοφαρμάκων στη διάρκεια της επαγγελματικής χρήση.
Μπορεί το μεγαλύτερο κομμάτι των βιολογικών τροφίμων να είναι τα φυτικά προϊόντα, τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά, ωστόσο το ταχύτερα αναπτυσσόμενο κομμάτι αφορά το γάλα, το κρέας και τα αυγά. Τα φάρμακα που δίνονται στα ζώα, ανησυχούν τους καταναλωτές στρέφοντάς τους στις βιολογικές φάρμες όπου χρησιμοποιείται μια διαφορετική ιατρική και προληπτική διαχείριση. Στην ανάπτυξη αυτής της αγοράς συντελούν οι διατροφικές κρίσεις με τις διοξίνες που ξεσπούν κάθε τόσο πανικοβάλλοντας και ευαισθητοποιώντας τους καταναλωτές απέναντι σε θέματα ποιότητας και ασφάλειας των τροφίμων.
Το πρόβλημα με τα συνθετικά χημικά που φτιάχνονται στο εργαστήριο είναι ότι δεν αποσυντίθεται γρήγορα ώστε να μετατραπούν σε κάτι ακίνδυνο και συσσωρεύονται μέσω της τροφικής αλυσίδας στον ανθρώπινο οργανισμό. Για παράδειγμα, από το γρασίδι εισέρχονται στην αγελάδα και μέσω του γάλατός της και του λίπους της στο ανθρώπινο σώμα. Καθώς οι ποσότητες συσσωρεύονται, υπάρχουν ενδείξεις ότι μεταβάλλουν τον τρόπο λειτουργίας των ανθρώπινων ορμονών. Τα χημικά αυτά είναι επίσης ύποπτα για τη μεγάλη αύξηση των αλλεργιών τα τελευταία χρόνια, αλλά και των καρκίνων καθώς κάποια μπορούν να διαπεράσουν τον πυρήνα του κυττάρου και να κάνουν χημική ένωση με μόριο του DNA. Δεκάδες μελέτες σ’ όλο τον κόσμο δείχνουν ότι το μητρικό γάλα περιέχει φυτοφάρμακα σε ποσοστό 93-100% των δειγμάτων που πολλές φορές υπερβαίνουν το όριο του 0,005 mg/kg την ημέρα. Το DDT που είναι απαγορευμένο στις περισσότερες χώρες από τη δεκαετία του 1970, ανιχνεύεται ακόμα και σήμερα στο ανθρώπινο αίμα και μάλιστα σε χώρες που δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ διότι χρειάζεται 30-40 χρόνια για να διασπαστεί.

Προστασία από τα φυτοφάρμακα
Απέναντι στο πρόβλημα των φυτοφαρμάκων, οι ειδικοί δίνουν διάφορες συμβουλές στους καταναλωτές όπως να αποφεύγουν τα γυαλιστερά προϊόντα που παραμένουν συνεχώς φρέσκα και να μην αγοράζουν τα εκτός εποχής γιατί καλλιεργούνται σε θερμοκήπια όπου αναπτύσσονται περισσότεροι μικροοργανισμοί και χρησιμοποιούνται μεγαλύτερες ποσότητες χημικών. Ένας καλός προστατευτικός κανόνας είναι να μην τρώει κάποιος συνέχεια το ίδιο τρόφιμο και από το ίδιο μέρος διότι πιθανόν να συσσωρεύει το ίδιο χημικό. Όταν καταναλώνει μια ποικιλία τροφίμων, το συνολικό τοξικό φορτίο δεν αλλάζει αλλά τα επί μέρους επιβλαβή μόρια είναι λιγότερα. Η λογική είναι ότι τα πολλά μικρά τραύματα είναι προτιμότερα από ένα μεγάλο.
Ο δραστικός τρόπος προστασίας απέναντι στα συνθετικά χημικά θεωρήθηκαν τα βιολογικά προϊόντα που χρησιμοποιούν φυσικές ουσίες ή μερικές φορές και συνθετικές που, όμως, διασπώνται γρήγορα. Η ιδέα έγινε αποδεκτή από τους καταναλωτές και σήμερα το ποσοστό των βιολογικών καλλιεργειών στην Ευρώπη ανέρχεται στο 4,5% της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης. Στην Ιταλία είναι 8,5%, στη Γερμανία είναι 6% και στην Ελλάδα που αυξήθηκε ταχύτατα τα τελευταία χρόνια λόγω των επιδοτήσεων, έφτασε στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μεγάλη ανάπτυξη παρατηρήθηκε στις παιδικές τροφές καθώς οι μητέρες είναι πολύ ευαίσθητες απέναντι στη διατροφή των παιδιών τους. Στη Γερμανία το βιολογικό γάλα αποτελεί το 70% της συνολικής κατανάλωσης κι επειδή παράγεται σε μεγάλες ποσότητες, έχει χαμηλότερη τιμή σε σχέση με τα ελληνικά γάλατα. Ας σημειωθεί ότι ο Έλληνας καταναλωτής μπορεί να βρει στα βιολογικά καταστήματα και σε ορισμένα σουπερμάρκετ, φθηνό εισαγόμενο βιολογικό γάλα τόσο μακράς διαρκείας όσο και φρέσκο.

Η μόλυνση δεν γνωρίζει σύνορα
Παρότι η αγορά των βιολογικών προϊόντων αναπτύσσεται ταχύτατα τα τελευταία 15 χρόνια, μόλις το 2002 υπήρξε η πρώτη δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό που συνέκρινε το τοξικό φορτίο των συμβατικών και των βιολογικών προϊόντων. Η μελέτη έδειξε ότι τα βιολογικά προϊόντα έχουν σαφώς λιγότερα συνθετικά χημικά από τα συμβατικά προϊόντα, όμως, δεν είναι απολύτως αγνά διότι η μόλυνση δεν γνωρίζει σύνορα. Τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά σε όλο τον πλανήτη συγκεντρώνουν συνεχώς τοξικές ουσίες και το αποτέλεσμα είναι να μολύνεται κάθε καλλιέργεια. Οι ερευνητές βρήκαν ότι το 23% των βιολογικών προϊόντων περιέχει συνθετικά φυτοφάρμακα ακόμα και αυτά που έχουν απαγορευτεί. Αν αφαιρέσει κανείς τα απαγορευμένα, τα υπόλοιπα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν στο 13% των δειγματοληψιών. Από την άλλη μεριά, τα συμβατικά προϊόντα βρέθηκε να περιέχουν φυτοφάρμακα στο 73%.
Η μελέτη απογοήτευσε όσους πίστευαν ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι εντελώς αγνά, ωστόσο έδειξε ότι πράγματι διαφέρουν αρκετά από τα συμβατικά. Το αποτέλεσμα μπορεί να παρουσιαστεί ως εξής: Τα συμβατικά προϊόντα είναι 3,2 φορές πιο πιθανό να περιέχουν φυτοφάρμακα σε σχέση με τα βιολογικά. Τα φρούτα είναι 3,6 φορές πιο πιθανό και τα λαχανικά είναι 6,8 φορές. Το 2006, μια άλλη μελέτη που βασίστηκε στη βελγική αγορά, βρήκε ότι τα συμβατικά προϊόντα ήταν 4,1 φορές πιο πιθανό να περιέχουν φυτοφάρμακα. Οι παραπάνω συσχετίσεις αφορούν τη συχνότητα εμφάνισης των συνθετικών χημικών και όχι την ποσότητά τους.

Συμβατικά και βιολογικά προϊόντα: Τι λένε οι ερευνητές
Τα βιολογικά προϊόντα που περιέχουν φυτοφάρμακα έχουν μικρότερη ποσότητα από τα συμβατικά αλλά όχι πάντα. Στην περίπτωση που ένα συμβατικό και ένα βιολογικό προϊόν έχει το ίδιο φυτοφάρμακο, στο 68% των περιπτώσεων το βιολογικό έχει χαμηλότερα επίπεδα. Μπορεί να μοιάζει περίεργο ότι υπάρχουν βιολογικά με μεγαλύτερο τοξικό φορτίο για ένα συγκεκριμένο χημικό, αλλά υπάρχει εξήγηση. Αν βρεθεί να περιέχεται ένα χημικό που έχει απαγορευτεί εδώ και χρόνια είναι καθαρά θέμα τύχης ποιο χωράφι είναι περισσότερο μολυσμένο.
Παρά τις μελέτες αυτές, πολλοί ειδικοί διστάζουν σήμερα να δεχτούν ότι τα βιολογικά προϊόντα παρουσιάζουν μικρότερο κίνδυνο για την υγεία. Για παράδειγμα μελέτη του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου των ερευνητών, Φαίδωνα Μάγκου, Φωτεινής Αρβανίτη και Αντώνη Ζαμπέλα, ανέφερε το 2006: «Τα υπάρχοντα δεδομένα δεν υποστηρίζουν αλλά ούτε αναιρούν τον ισχυρισμό ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι ασφαλέστερα και επομένως υγιεινότερα από τα συμβατικά τρόφιμα ή αντιστρόφως». Ο λόγος που αρκετοί ερευνητές δείχνουν ουδετερότητα είναι ότι βιολογικές καλλιέργειες χρησιμοποιούν μεν φυσικές ουσίες στη θέση των συνθετικών όπως π.χ. σκόνη καπνού, αλλά δεν θεωρούνται πάντα αθώες.
Το γεγονός ότι μια ουσία είναι φυσική, δηλαδή υπάρχει στη φύση και δεν έχει κατασκευαστεί στο εργαστήριο, δεν σημαίνει ότι είναι αβλαβής για το ανθρώπινο σώμα, άλλωστε είναι γνωστό ότι υπάρχουν και δηλητηριώδη φυτά. Η πατάτα περιέχει ένα φυσικό δηλητήριο που ονομάζεται σολανίνη και βρίσκεται στο πράσινο στρώμα ακριβώς κάτω από την φλούδα της, γι’ αυτό πρέπει να καθαρίζεται καλά. Το αρσενικό, το δηλητήριο πολλών δολοφονιών στην ανθρώπινη ιστορία, βρίσκεται στο έδαφος και περνάει σε μικρές ποσότητες σε πολλά φυτά. Πολλές ουσίες στα φρούτα και τα λαχανικά λειτουργούν ως φυτοφάρμακα εναντίον των εντόμων και ενδεχομένως να κάνουν κακό στον άνθρωπο, όταν ενισχύονται στις βιολογικές καλλιέργειες. Βέβαια, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ συνθετικών και φυσικών ουσιών. Οι συνθετικές δεν αποδομώνται γρήγορα ώστε να μετατραπούν σε κάτι αθώο, ενώ τα φυσικά δηλητήρια διασπώνται πολύ πιο εύκολα από το φως του ήλιου και το οξυγόνο και μεταβολίζονται μέσα στο ανθρώπινο σώμα πολύ πιο γρήγορα σε αβλαβείς ουσίες.

Μύθοι και αλήθειες
Μεγάλα ονόματα στον χώρο της διατροφής πιστεύουν ότι τα κατάλοιπα των φυτοφαρμάκων στα φρούτα και τα λαχανικά καταναλώνονται σε πολύ μικρές ποσότητες για να είναι επικίνδυνα. Ο διάσημος βρετανός επιδημιολόγος Ρίτσαρντ Ντολλ, που είχε πρώτος βρει τη σύνδεση των τσιγάρων με τον καρκίνο του πνεύμονα, θεωρούσε ότι τα φυτοφάρμακα δεν είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Μάλιστα το 1992 έγραψε σε εφημερίδα ότι το κοινό έπρεπε να αγνοήσει τις αρνητικές προειδοποιήσεις διότι προέρχονταν από την «αντι-επιστημονική μαφία».
Ένας άλλος σημαντικός ερευνητής, ο αμερικανός καθηγητής βιοχημείας Μπρους Έιμς, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ πήρε τελικά θέση υπέρ των φυτοφαρμάκων. Τη δεκαετία του 1970 ο Έιμς ήταν ο ήρωας των ακτιβιστών για την προστασία του περιβάλλοντος και διαβεβαίωνε ότι ακόμα και ίχνη φυτοφαρμάκων μπορούσαν να προκαλέσουν αλλοίωση στο μόριο του DNA και ενδεχομένως καρκίνο. Πράγματι, το 59% των συνθετικών φυτοφαρμάκων που έχουν δοκιμαστεί μέχρι σήμερα στα τρωκτικά βρέθηκε να είναι καρκινογόνα. Στη συνέχεια όμως, τα τεστ στα τρωκτικά έδειξαν ότι και τα μόρια που υπάρχουν εκ φύσεως στα τρόφιμα προκαλούν καρκίνους στα τρωκτικά, περίπου στο ίδιο ποσοστό με τα συνθετικά. Βρέθηκε για παράδειγμα ότι στον καφέ υπάρχουν τουλάχιστον 20 μόρια που όταν δίνονται σε μεγάλες ποσότητες στα ποντίκια προκαλούν καρκίνο.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο Έιμς άλλαξε γνώμη λέγοντας πως δεν είναι αποδεδειγμένο ότι τα κατάλοιπα των φυτοφαρμάκων προκαλούν καρκίνο. Κατά τη γνώμη του ο καρκίνος στα ζώα προκύπτει όχι τόσο από αυτή καθ’ εαυτή την ουσία όσο από τη μεγάλη δόση. Η συσσώρευση μιας ουσίας είναι που σκοτώνει τα κύτταρα προκαλώντας την αντικατάστασή τους. Αυτό αυξάνει τον ρυθμό των διαιρέσεων και άρα την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου. Έτσι καμία επιδημιολογική έρευνα μέχρι σήμερα δεν έχει καταλήξει ότι οι άνθρωποι που πίνουν καφέ κινδυνεύουν από καρκίνο περισσότερο από αυτούς που δεν πίνουν.
Τελικά, ο Έιμς έγραψε στους συνεργάτες του το 2002: «Αν μειώνοντας τα φυτοφάρμακα, τα φρούτα και τα λαχανικά γίνουν ακριβότερα και μειωθεί η κατανάλωσή τους, τα ποσοστά των καρκίνων θα αυξηθούν, ειδικά στους φτωχούς». Κι ακόμα: «Σ’ ένα μόνο φλιτζάνι καφέ, τα φυσικά χημικά που είναι καρκινογόνα στα ποντίκια ισοδυναμούν με το βάρος των καρκινογόνων συνθετικών φυτοφαρμάκων που παίρνει κανείς μέσα σ’ ένα έτος».

Όλα είναι ζήτημα τιμής;
Η διαμάχη γύρω από το αν τα βιολογικά προϊόντα είναι πράγματι πιο ακίνδυνα από τα συμβατικά υπάρχει γιατί είναι αδύνατο να αποδειχτεί με αυστηρό τρόπο ποιο χημικό είναι καρκινογόνο στον άνθρωπο και ποιο όχι. Αυτό απαιτεί μια συγκριτική μελέτη όπου μια ομάδα ατόμων θα καταναλώνει το συγκεκριμένο χημικό και μια άλλη όχι. Τέτοιες μελέτες είναι ανήθικο να γίνονται σε ανθρώπους κι έτσι τα συμπεράσματα βασίζονται στα ζώα και στις επιδημιολογικές μελέτες. Πάντως, δεν είναι λίγες οι ανθρώπινες εμπειρίες που δείχνουν ότι τα συνθετικά φυτοφάρμακα είναι επικίνδυνα. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των καρκίνων σε ορισμένες αγροτικές περιοχές είναι 300% υψηλότερα από τον μέσο όρο της χώρας και η πιο λογική εξήγηση είναι η χρήση των συνθετικών ουσιών.
Η επιστημονική διαμάχη δεν φαίνεται να επηρεάζει ιδιαίτερα το κοινό που πιστεύει ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι ασφαλέστερα, όπως δείχνουν οι έρευνες καταναλωτών. Υπάρχουν, όμως, δύο προβλήματα για την περαιτέρω ανάπτυξη της βιολογικής αγοράς. Το ένα είναι ότι το κοινό δείχνει δυσπιστία για το αν ένα βιολογικό προϊόν είναι πράγματι βιολογικό και το άλλο είναι η τιμή. Για το θέμα της αξιοπιστίας, οι εταιρείες κάνουν ό,τι μπορούν. «Ελέγχουμε τους παραγωγούς με τους οποίους συνεργαζόμαστε και για τους οποίους ξέρουμε ότι είναι αφοσιωμένοι στη βιολογική καλλιέργεια», λέει ο Γιώργος Κυριακίδης, γενικός διευθυντής της εταιρείας EBIK που διαθέτει 14 καταστήματα με την επωνυμία «Βιολογικός Κύκλος» και είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο. «Ο κορμός των προμηθευτών μας είναι 30-40 παραγωγοί στους οποίους εμείς διαθέτουμε τους βιολογικούς σπόρους και τα λιπάσματα. Και επιπλέον κάνουμε δικούς μας ελέγχους για να διασφαλιστεί ότι πράγματι τα προϊόντα είναι βιολογικά. Η βιολογική καλλιέργεια δεν είναι κάτι εύκολο, πρέπει κάποιος να την ξέρει και να έχει εμπειρία».
Ωστόσο όταν ο καταναλωτής πηγαίνει σε μια λαϊκή αγορά που πουλάει βιολογικά δεν είναι σίγουρος τι αγοράζει. Οι εταιρείες βιολογικών καταστημάτων λένε ότι μόνο σ’ αυτές υπάρχει σιγουριά γιατί πουλάνε πιστοποιημένα προϊόντα. «Ο ρόλος των οργανισμών ελέγχου και πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων είναι να βοηθήσουν τον καταναλωτή», λέει ο Κωνσταντίνος Παζαρακιώτης, διευθυντής ανάπτυξης και επικοινωνίας του Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ. «Για να πάρει κάποιος το σήμα πιστοποίησης χρειάζονται διαδικασίες που διαρκούν δύο χρόνια. Ελέγχουμε κάθε χρόνο με δειγματοληψίες τα βιολογικά προϊόντα που πιστοποιούμε και σε περίπτωση παρανομίας εφαρμόζουμε μια διαδικασία ποινών που φτάνει μέχρι την απώλεια της πιστοποίησης. Η έλεγχοί μας δείχνουν ότι τα βιολογικά προϊόντα όταν συγκρίνονται με τα συμβατικά είναι σαν τη μέρα με τη νύκτα».
Όσον αφορά το θέμα της τιμής οι εκπρόσωποι των εταιρειών λένε ότι τα βιολογικά προϊόντα είναι κατά μέσο όρο 30% πιο ακριβά από τα συμβατικά ωστόσο ο καταναλωτής συναντά μια μεγαλύτερη διαφορά στα επί μέρους προϊόντα. Σε ορισμένες κατηγορίες όπως στο κρέας η τιμή των βιολογικών είναι αρκετά υψηλότερη. Γενικά, τα βιολογικά είναι πιο ακριβά διότι υπάρχει μικρότερη παραγωγή και η διαχείριση είναι πιο απαιτητική ανεβάζοντας το κόστος.
«Τα εισαγόμενα βιολογικά προϊόντα επιβαρύνονται με μεταφορικό κόστος που ανεβάζει 20-30% την τιμή», λέει ο Μιχάλης Κόκκινος, εμπορικός υπεύθυνος της εταιρείας Mediterranean Farm που διαθέτει επτά δικά της καταστήματα βιολογικών και προμηθεύει δεκάδες άλλα. «Αυτό συμβαίνει διότι οι ποσότητες είναι μικρές και το κόστος ανεβαίνει δυσανάλογα. Υπάρχει και το θέμα της οργάνωσης της αγοράς. Όταν για παράδειγμα κάποιος ψάχνει να βρει λινέλαιο που βάσει των μελετών ασκεί ευεργετική επίδραση στην καρδιά και δεν το βρίσκει, θα το αγοράσει τελικά σε υψηλή τιμή. Πάντως, σαν εταιρεία προσπαθούμε να επιτύχουμε όσο γίνεται χαμηλές τιμές για τον καταναλωτή».

Στα βιολογικά και οι παραδοσιακοί παίκτες;
Καθώς η αγορά των βιολογικών αναπτύσσεται γρήγορα, διότι φυσικά είναι κερδοφόρα, όλο και μεγαλύτεροι παίκτες σχεδιάζουν να λανσάρουν βιολογικά προϊόντα. Για παράδειγμα, η γαλλική Danone σχεδιάζει να διαθέσει στην αγορά βιολογικά γιαούρτια. Το πρόβλημα με τις μεγάλες εταιρείες είναι ότι με την είσοδό τους στη βιολογική αγορά θα υποστούν διχασμό προσωπικότητας. Είναι δύσκολο κάποιος να διαφημίζει τα βιολογικά προϊόντα ως καλύτερα και την ίδια στιγμή να προωθεί τα συμβατικά. Ο πιο κατάλληλος τρόπος είναι να το κάνει μέσω κάποιας θυγατρικής, αλλά κι αυτό δεν είναι εύκολο. H ελληνική γαλακτοβιομηχανία Δέλτα μελετούσε πάνω από τρία χρόνια το ενδεχόμενο να μπει στην αγορά των βιολογικών, αλλά δεν το έχει αποφασίσει μέχρι τώρα.
Η αγορά των βιολογικών διαφέρει από τη συμβατική όχι μόνο όσον αφορά τον τρόπο καλλιέργειας αλλά και στο μάρκετινγκ των προϊόντων. Βέβαια, δεν υπάρχει τυπική αγορά βιολογικών προϊόντων. Οι περισσότεροι καταναλωτές βιολογικών, κυρίως γυναίκες, αγοράζουν συγχρόνως και συμβατικά. Αυτοί που αγοράζουν κυρίως βιολογικά είναι λίγοι και εκείνοι που αγοράζουν μόνο βιολογικά, ελάχιστοι. Η υψηλότερη τιμή είναι κάτι που μειώνει σοβαρά τη ζήτηση αλλά βέβαια τα βιολογικά απευθύνονται στις υψηλότερες εισοδηματικές τάξεις που είναι πιο ενημερωμένες.

Γίνε μάνατζερ του Ενός Λεπτού

Το επάγγελμα του μάνατζερ είναι σήμερα το πιο ακριβοπληρωμένο. Και είναι λογικό, διότι η διοίκηση μιας επιχείρησης και των ανθρώπων της δεν είναι απλό πράγμα. Παλιότερα, υπήρχε το ερώτημα αν έπρεπε ο μάνατζερ να είναι αυταρχικός ή δημοκρατικός για να έχει καλύτερα αποτελέσματα. Ώσπου ένα μικρό βιβλίο με τίτλο, Ο μάνατζερ του Ενός Λεπτού, έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

Η τέχνη της διοίκησης ανθρώπων περιγράφεται με μοναδικό τρόπο σ’ ένα βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε πριν από 26 χρόνια και είχε τίτλο, Ο Μάνατζερ του ενός λεπτού. Γράφτηκε από δύο ψυχολόγους, τον Κένεθ Μπλάντσαρντ και τον Σπένσερ Τζόνσον κι έγινε αμέσως μπεστ σέλλερ, έχοντας πουλήσει μέχρι σήμερα πάνω από 13 εκατομμύρια αντίτυπα σ’ όλο τον κόσμο. Αφορά την ιστορία ενός νεαρού που έψαχνε να βρει τα τρία μυστικά του αποτελεσματικού μάνατζμεντ.
Η αναζήτησή του νεαρού είχε κρατήσει χρόνια και τον οδήγησε στις τέσσερις γωνιές της Γης. Είδε σκληροτράχηλους μάνατζερ και καλόβουλους μάνατζερ. Οι σκληροί παινεύονταν για τον ρεαλισμό τους και την προσήλωση στο τελικό αποτέλεσμα. Οι καλόβουλοι καμάρωναν για την ευαισθησία τους και τον ανθρωπισμό. Αλλά ο νεαρός δεν ήταν ικανοποιημένος και συνέχισε την αναζήτηση ώσπου συνάντησε κάποιον που αποκαλούσε τον εαυτό του, Μάνατζερ του Ενός Λεπτού. Αυτός του είπε πώς μαθαίνει η φάλαινα να πηδάει πάνω από ένα σκοινί στο ενυδρείο.
Οι εκπαιδευτές βάζουν στον πάτο μιας μεγάλης πισίνας ένα σκοινί και κάθε φορά που η φάλαινα περνάει κολυμπώντας πάνω από το σκοινί, της δίνουν τροφή. Σε λίγο, ανεβάζουν το σκοινί στο μέσον της πισίνας. Αν η φάλαινα περάσει πάνω από το σκοινί τής δίνουν τροφή, κι αν περάσει κάτω από το σκοινί δεν της δίνουν τίποτα. Το αποτέλεσμα είναι η φάλαινα ν’ αρχίζει να κολυμπάει συνεχώς πάνω από το σκοινί. Τότε οι εκπαιδευτές ανεβάζουν κι άλλο σκοινί ώσπου το βγάζουν έξω από το νερό. Η φάλαινα πηδάει πάνω από το σκοινί και κερδίζει την τροφή της.
Μ’ αυτό το παράδειγμα, ο Μάνατζερ του Ενός Λεπτού εξήγησε στον νεαρό ότι η διοίκηση των ανθρώπων απαιτεί ένα σύστημα «ανατροφοδότησης». Διοικώ σημαίνει να κάνει ο άλλος αυτό που θέλω εγώ, αλλά όχι αναγκαστικά να διατάζω. Οι εκπαιδευτές δεν κρεμούν ένα σκοινί πάνω από το νερό και λένε τη φάλαινα, «Εμπρός, πήδα». Χρησιμοποιούν ένα σύστημα που δίνει στη φάλαινα το μήνυμα για το τι πρέπει να κάνει.
Ασφαλώς ο άνθρωπος είναι πιο πολύπλοκος από τη φάλαινα, έχει επίγνωση τι συμβαίνει γύρω του και δεν θέλει να τον χειραγωγεί κάποιος άλλος. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να θυμάσαι και να σέβεσαι. Είναι το κλειδί του αποτελεσματικού μάνατζμεντ. Ωστόσο, όπως λέει ο Μάνατζερ του Ενός Λεπτού στον νεαρό, «το να είσαι αποτελεσματικός μάνατζερ δεν είναι τόσο περίπλοκο όσο πιστεύουν κάποιοι, ούτε η διοίκηση των ανθρώπων χρειάζεται τόσο χρόνο όσο νομίζουν πολλοί». Για όποιον ξέρει το σύστημα, χρειάζεται Ένα Λεπτό. Το Ένα Λεπτό, είναι βέβαια συμβολικό γιατί ο χρόνος είναι συνήθως περισσότερος αλλά αρκετές φορές χρειάζεται πράγματι μόνο ένα λεπτό.

Έπαινος του Ενός Λεπτού
Η μέθοδος διοίκησης των ανθρώπων είναι αυτή που εφαρμόζεται στα παιδιά. Πως μαθαίνεις σ’ ένα παιδί να περπατά; Το στήνεις όρθιο και να του λες, «Περπάτα»; Κι όταν πέσει κάτω, του δίνεις μερικές ξυλιές και να του λες, «Σου είπα να περπατήσεις». Δεν γίνονται έτσι τα πράγματα. Την πρώτη μέρα, σηκώνουμε το παιδί όρθιο και απλώς στέκεται, μετά τρεκλίζει και πέφτει. Αλλά εμείς ενθουσιαζόμαστε και φωνάζουμε, «Στάθηκε, στάθηκε». Έπειτα το αγκαλιάζουμε και το φιλάμε. Μια άλλη μέρα στέκεται καλύτερα και ίσως κάνει ένα αβέβαιο βήμα πριν πέσει. Πάλι το αγκαλιάζουμε και το φιλάμε. Το παιδί συνειδητοποιεί ότι αυτό που έκανε ήταν ένα σπουδαίο κατόρθωμα. Αρχίζει να κάνει όλο και περισσότερα αβέβαια βήματα ώσπου τελικά περπατάει. Την ίδια συμπεριφορά επιδεικνύουμε και όταν το παιδί αρχίζει να μιλάει. Στην αρχή, δεν περιμένουμε από το παιδί να μας πει, «Δώσε μου ένα ποτήρι νερό, παρακαλώ». Αν περιμέναμε, το παιδί θα είχε πεθάνει από τη δίψα. Οπότε αρχίζουμε λέγοντάς του, «Νερό». Ξαφνικά μια μέρα, το παιδί λέει, «Νελό». Αρχίζουμε να χοροπηδάμε, να το αγκαλιάζουμε, να το φιλάμε και να τηλεφωνούμε στη γιαγιά του να το ακούσει να λέει «Νελό». Αυτά τα παραδείγματα αποκαλύπτουν το πρώτο μυστικό της διοίκησης προσωπικού.
Όταν εκπαιδεύεις κάποιον, στην αρχή πρέπει να τον πιάσεις να κάνει κάτι σωστό και τον «τροφοδοτείς». Δεν του δίνεις τροφή, όπως κάνουν οι εκπαιδευτές της φάλαινας ή του τσίρκου αλλά του λες, «Μπράβο». Η «τροφοδότηση» για τον άνθρωπο είναι ο έπαινος. Έτσι καταλαβαίνει ότι έκανε κάτι σωστά και συνεχίζει. Δεν χρειάζεται να κάνει κάτι εντελώς σωστά για να τον επαινέσεις, αρκεί ότι έχει κάνει κάτι περίπου σωστά. Δεν καταναλώνεις πολύ χρόνο στον έπαινο. Ένα λεπτό αρκεί. Ο σκοπός δεν είναι να χάνεις χρόνο εγκωμιάζοντας τον άλλον, αλλά να του δείξεις ότι βρίσκεται στο σωστό δρόμο. Φυσικά αυτό προϋποθέτει ότι εσύ ξέρεις ποιος είναι αυτός ο δρόμος, γι’ αυτό άλλωστε είσαι ο μάνατζερ.
Το πρώτο λοιπόν μυστικό είναι να επαινείς κάποιον όταν τον πιάνεις να κάνει κάτι σωστά. Όπως λέει η παροιμία, αν δεν παινέσεις το σπίτι σου, θα πέσει να σε πλακώσει. Αν δεν το κάνεις αυτό, θα πάψει να αποδίδει αυτά που θέλεις γιατί δεν θα παίρνει «τροφή». Χωρίς αυτή την ανατροφοδότηση, οι συνεργάτες σου δεν θα φτάσουν ποτέ σε υψηλές αποδόσεις. Στην πράξη πολλοί μάνατζερ κάνουν το εντελώς αντίθετο. Αντί στην αρχή να πιάσουν κάποιον να κάνει κάτι σωστά και να τον «τροφοδοτήσουν», τον αφήνουν χωρίς βοήθεια και όταν κάνει κάποιο σοβαρό λάθος τον κατσαδιάζουν νομίζοντας ότι έτσι τον διατηρούν σε φόρμα. Αυτό δυστυχώς είναι το δημοφιλέστερο στυλ ηγεσίας. Το αποτέλεσμα είναι ο υφιστάμενος να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερα και να νομίζει ότι τα πάει καλά στη δουλειά του αν τελευταία έχει αποφύγει την τιμωρία.

Χάραξη Στόχων Ενός Λεπτού
Το δεύτερο μυστικό είναι ότι πριν αναθέσεις σε κάποιον οποιαδήποτε δουλειά, πρέπει να του έχεις εξηγήσει αναλυτικά τι πρέπει να κάνει. Όπως διηγείται ο Μάνατζερ του Ενός Λεπτού στον νεαρό, στις διάφορες επιχειρήσεις που εργάστηκε, είχε συναντήσει ένα σωρό ανθρώπους να δουλεύουν χωρίς καμία όρεξη. Όμως, ποτέ του δεν είχε συναντήσει κάποιον να μην έχει όρεξη μετά τη δουλειά. Όλοι φαίνονταν να έχουν όρεξη για κάτι. Ένα βράδυ είχε πάει στο μπόουλινγκ όπου συνάντησε μερικούς από τους “προβληματικούς” εργαζόμενους της επιχείρησης. Ένας από τους “προβληματικούς”, που τον ήξερε καλά, πήρε την μπάλα του μπόουλινγκ, και την πέταξε επιτυγχάνοντας “στράικ”. Άρχισε να πανηγυρίζει και να χοροπηδάει. «Γιατί αυτός και οι άλλοι “προβληματικοί” δεν έδειχναν το ίδιο πάθος για τη δουλειά τους;» αναρωτήθηκε ο μάνατζερ. Η απάντηση που έδωσε ήταν ότι, στη δουλειά, δεν ήξεραν που βρίσκονται οι “κορίνες”. Κανείς δεν τους είχε εξηγήσει με σαφήνεια τι έπρεπε να κάνουν.
Σε πολλούς οργανισμούς, όταν ρωτήσετε τους εργαζόμενους τι κάνουν και μετά ρωτήσετε τον προϊστάμενό τους, συχνά παίρνετε διαφορετικές απαντήσεις. Και μερικές φορές, η οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στις εργασιακές ευθύνες που θεωρεί ότι έχει ο υφιστάμενος, και σ’ αυτές που πιστεύει ο προϊστάμενος, είναι εντελώς συμπτωματικές. Το αποτέλεσμα είναι να βρίσκει ο υφιστάμενος τον μπελά του επειδή δεν έκανε κάτι που δεν είχε καν σκεφτεί ότι είναι στην αρμοδιότητά μου.
Πρέπει λοιπόν να ξεκαθαρίζεις απόλυτα στον άλλον ποιες είναι οι ευθύνες του και για ποιο πράγμα θα ελεγχθεί. Ο καθένας πρέπει να ξέρει ποια είναι η δουλειά του και να μην υπάρχει κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Το μυστικό αυτό λέγεται Χάραξη Στόχων του Ενός Λεπτού. Συζητάς με τον υφιστάμενό σου και του λες με το νι και με το σίγμα τι περιμένεις από αυτόν. Και πρέπει να είσαι βέβαιος ότι κατάλαβε καλά τι θα κάνει. Αν για οποιοδήποτε λόγο σου φαίνεται ότι δεν έχει καταλάβει, του επαναλαμβάνεις αναλυτικότερα και τον ρωτάς αν έχει απορίες. Σίγουρα ένα λεπτό δεν αρκεί για τη χάραξη στόχων, αλλά όσο λιγότερο χρόνο χρειάζεσαι τόσο καλύτερα. Είναι πολύ σημαντικό ως μάνατζερ να είσαι καλός δάσκαλος. Κυρίως από αυτή σου την ικανότητα θα κριθεί το τελικό αποτέλεσμα.
Στην πράξη, συχνά οι μάνατζερ δεν λένε στους υφισταμένους τους τι προσδοκούν από αυτούς. Τους αφήνουν στην ησυχία τους και μετά, όταν δεν αποδίδουν στο επιθυμητό επίπεδο, τους κάνουν σκόνη στην έκθεση απόδοσης. Όποιος έχει πλούσια εργασιακή εμπειρία, ξέρει πόσο αλήθεια είναι αυτό. Μόνο όταν κάθε μέλος της ομάδα σου ξέρει τι πρέπει να κάνει και τι περιμένεις από αυτόν, μπορεί να κάνει “στράικ”.

Επίπληξη του Ενός Λεπτού
Αλλά φυσικά ο υφιστάμενός σου δεν θα βρίσκεται πάντα στο σωστό δρόμο. Το λάθος είναι μέσα στη ζωή. Τότε πρέπει να πάρει και πάλι την ανατροφοδότησή του. Αυτή τη φορά το μυστικό είναι η Επίπληξη του Ενός Λεπτού. Μόλις επισημάνεις το «παράπτωμα», πηγαίνεις αμέσως στον συνεργάτη σου και του λες τι δεν έκανε σωστά. Και αφού είχε καταλάβει τι έπρεπε να κάνει, επικρίνεις την συμπεριφορά του αλλά αυτό δεν πρέπει να σου πάρει παρά μόνο ένα λεπτό. Μια κουβέντα ή μια γκριμάτσα μερικές φορές αρκεί για να πάρει ο συνεργάτης σου την «τροφοδότησή» του.
Πρέπει να ξέρεις ότι στην Επίκριση του Ενός Λεπτού, η αντίδρασή σου πρέπει να είναι ακαριαία. Πηγαίνεις στον υφιστάμενό σου αμέσως μόλις επισημάνεις το λάθος και του μιλάς χωρίς περιστροφές. Δεν είναι σωστό να κρατάς μέσα σου τα αρνητικά συναισθήματα για το λάθος κάποιου. Αρκετοί μάνατζερ κρατούν μέσα τους τις παρατηρήσεις για την κακή συμπεριφορά και μια μέρα, στην έκθεση απόδοσης ή όταν ξεχειλίσει το ποτήρι, ξεσπούν και αραδιάζουν ένα σωρό από τις «αμαρτίες» των υφισταμένων. Τους λένε όλα τα λάθη που έχουν κάνει τους τελευταίους μήνες και το αποτέλεσμα είναι ο μάνατζερ και ο υφιστάμενος να καυγαδίζουν για το αν συνέβησαν έτσι τα περιστατικά. Η άλλη περίπτωση είναι να κρατούν το στόμα τους κλειστό και να εχθρεύονται ο ένας τον άλλον.
Προσοχή όμως, έχει μεγάλη σημασία να μην επικρίνεις την αξία κάποιου ως προσώπου, παρά μόνο τη συμπεριφορά του. Στην πράξη, δυστυχώς πολλοί μάνατζερ επιτίθενται στα άτομα. Αυτός είναι ο λόγος που μετά την επίπληξη ορισμένες φορές πρέπει να ακολουθεί ένα μικρός έπαινος. Λέτε στον υφιστάμενό σας το λάθος του και μετά του λέτε για παράδειγμα ότι δεν περιμένατε από αυτόν να κάνει κάτι τέτοιο γιατί ξέρετε την αξία του. Δείξτε αυστηρή συμπεριφορά αλλά μετά στηρίξτε τον ψυχολογικά, αυτό φέρνει αποτελέσματα.
Τα βασικά στοιχεία της Επίπληξης του Ενός Λεπτού είναι τρία: Να πεις στον άλλο τι πράγμα έκανε λάθος χωρίς περιστροφές. Τα σύκα-σύκα και τη σκάφη-σκάφη. Να τον αφήσεις να καταλάβει ότι δεν αισθάνεσαι καλά γι’ αυτό που έγινε. Τέλος να του υπενθυμίσεις ότι είναι πολύτιμος και άξιος. Αυτά τα τρία οδηγούν σε σημαντικές βελτιώσεις στη συμπεριφορά των ανθρώπων. Φαίνεται απίστευτο αλλά είναι τόσο απλό. Ποτέ μην κάνεις επίπληξη βασιζόμενος σε διαδόσεις. Πρέπει να επιβεβαιώνεις τα γεγονότα. Αν κάποιος δεν αποδίδει πρέπει να επιστρέψεις στη Χάραξη Στόχων για να βεβαιωθείς ότι κατάλαβε τι περίμενες από αυτόν.

Παγκόσμιες οι τρεις αρχές
Τις τρεις παραπάνω αρχές μπορείς να τις εφαρμόσεις όχι μόνο στο επαγγελματικό περιβάλλον αλλά οπουδήποτε. Τροποποιώντας λίγο τα πράγματα μπορείς να τις χρησιμοποιήσεις στο παιδί σου ή στη γυναίκα σου. Πριν 30 χρόνια, ένας οικογενειακός ψυχίατρος έκανε τις ίδιες εκπληκτικές ανακαλύψεις στα παιδιά. Είχε διαβάσει πολλά για τη δημιουργία των συναισθηματικών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων. Ήξερε τι έχουν ανάγκη οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι θέλουν να είναι σε επαφή με ανθρώπους που νοιάζονται γι’ αυτούς, να γίνονται αποδεκτοί ως πολύτιμοι απλώς και μόνο επειδή είναι άνθρωποι. Ο γιατρός αυτός, ήξερε επίσης ότι στους ανθρώπους πρέπει να μιλάς χωρίς περιστροφές όταν δεν συμπεριφέρονται καλά, αλλά αυτό έχει νόημα μόνο όταν γίνεται από ανθρώπους που ενδιαφέρονται πραγματικά.
Όταν το παιδί σου κάνει λάθος, του λες ακριβώς τι έκανε λάθος, αλλά έχει μεγάλη σημασία να του δείξεις συγχρόνως ότι το αγαπάς. Μπορείς να δείξεις την αγάπη σου βάζοντας το χέρι σου στο ώμο του ή αν το παιδί είναι μικρό, να το πάρεις στα γόνατά και του πεις πως αισθάνεσαι για τη κακή συμπεριφορά του χωρίς περιστροφές. Όταν τελειώσεις, αφήνεις να περάσουν λίγες στιγμές σιωπής. Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι μόνο έτσι το παιδί μπορεί να καταλάβει πως αισθάνεται ο γονέας. Μετά του λες πόσο καλό και σπουδαίο παιδί είναι.
Το άγγιγμα είναι ένα πανίσχυρο μήνυμα. Αλλά φυσικά δεν πρέπει να εφαρμόζεται πάντα, μόνο σ’ αυτούς που είναι σίγουροι για τα κίνητρά σου. Το άγγισμα είναι πολύ ειλικρινές. Όταν αγγίζεις κάποιον, αυτός καταλαβαίνει αμέσως αν νοιάζεσαι γι’ αυτόν ή αν προσπαθείς να βρεις έναν καινούργιο τρόπο για να τον χειραγωγήσεις. Αποφεύγεις να αγγίζεις κάποιον αν δεν τον γνωρίζεις καλά. Από την άλλη μεριά, αν χρειάζεται να είσαι σκληρός, κάντο. Το να είσαι σκληρός είναι μιας ένδειξη ότι ενδιαφέρεσαι πολύ για τον άλλον. Σκληρός όμως μόνο προς τη συμπεριφορά, ποτέ προς το άτομο.